Podwójne powody do zmartwienia

Blisko 1,2 tys. dorosłych Polaków odpowiedziało na pytanie, jak często myje zęby z wykorzystaniem pasty. I jak wykazał sondaż, prawie 55% przeważnie robi to dwa razy dziennie (rok temu – blisko 58%). Trzy razy w ciągu dnia czyści zęby pastą blisko 14% ankietowanych. Prawie 4% respondentów wykonuje to po każdym posiłku. Tak wynika z cyklicznego raportu pt. „Jak Polacy właściwie dbają o zęby? Edycja I 2024”, autorstwa UCE RESEARCH i IMPLANT MEDICAL.

– W mojej ocenie przedstawione wyniki są zadowalające i świadczą o prawidłowej edukacji. Najważniejszy jest jednak zabieg wykonywany wieczorem. Powinien on być szczególnie staranny, uwzględniać oczyszczenie przestrzeni miedzyzębowych, np. nićmi dentystycznymi i odbywać się po ostatnim posiłku. Zaleca się, by czas trwania oczyszczania zębów wynosił około 2 minuty – mówi dr n. med. Agnieszka A. Pawlik z Komisji Stomatologicznej Okręgowej Rady Lekarskiej w Katowicach.

Innego zdania jest dr n. med. Piotr Przybylski, współautor raportu z IMPLANT MEDICAL. W jego ocenie, porównując wyniki rok do roku, widać powody do zmartwienia. – W ciągu roku liczba osób myjących zęby pastą dwa razy dziennie spadła o ponad 3 p.p. Ponadto, zamiast wzrostu, mamy perspektywę, że nieco się cofamy w tej kwestii. Uważam, że trend idzie niepokojąco w drugą stronę, niż byśmy tego oczekiwali. Dlatego uważam, że powinniśmy ciągle i nieprzerwanie edukować społeczeństwo, a szczególnie jego najmłodszą część. Można też jeszcze dodać, że wciąż tej edukacji jest za mało. Ludziom trzeba uświadamiać, że stała i poprawna higiena jamy ustnej zapobiega różnego rodzaju chorobom, często nawet wykraczającym poza szczękę, w tym nowotworom – dodaje dr n. med. Przybylski.

Ważne nawyki od dziecka

Na potrzebę edukacji zwraca też uwagę Paweł Barucha, wiceprezes Naczelnej Rady Lekarskiej, przewodniczący Komisji Stomatologicznej NRL. Wskazuje on, że gdy kilkanaście lat temu odwiedzał szkoły i opowiadał uczniom o zasadach dbania o higienę jamy ustnej, spotykał się z zarzutami rodziców, że niepotrzebnie wprowadza zamęt, bo nasłuchawszy się o prawidłowym czyszczeniu zębów, dzieci domagają się od rodziców, by kupili nici dentystyczne czy płyny do płukania ust. Tymczasem dobre nawyki stosowane przez całe życie mogą uchronić pacjentów nie tylko przed próchnicą, ale też zmniejszyć ryzyko chorób serca i innych organów.

– To, co dzieje się w jamie ustnej, tak naprawdę wpływa na cały organizm. Schorzenia są ze sobą powiązane. Pacjenci są bardzo zdziwieni, gdy dowiadują się, że mogli uniknąć chorób serca czy nerek, gdyby codziennie poświęcili cztery minuty dziennie na prawidłowe mycie zębów – wyjaśnia ekspert z Komisji Stomatologicznej NRL.

Częstotliwość to jedno, ale osobną kwestią jest staranność w wykonywaniu tej niby prostej czynności, jaką jest mycie zębów. Dr n. med. Agnieszka A. Pawlik zauważa, że w codziennej pracy stomatolodzy obserwują małą dokładność deklarowanych przez pacjentów, codziennych zabiegów higienicznych. – Ma to oczywiście przełożenie na zły stan zdrowia zębów i dziąseł. Wpływa też na krótszą funkcjonalność i trwałość zakładanych wypełnień czy wykonywanych uzupełnień protetycznych, często bardzo kosztownych – tłumaczy ekspertka.

Kobiety lepiej dbają o zęby

Wśród osób, które myją zęby dwa razy dziennie, częściej mówią o tym kobiety niż mężczyźni. Przeważnie takiej odpowiedzi udzielają osoby w wieku 65-74 lat. Głównie są to mieszkańcy miast liczących co najmniej 500 tys. ludności. Najczęściej legitymizują się wyższym wykształceniem i posiadają dochody netto na poziomie 7000-8999 złotych. Większą reprezentacją kobiet nie jest zaskoczona Paulina Mintzberg-Wachowicz, Prezes Sekcji Profilaktyki i Promocji Zdrowia w Polskim Towarzystwie Stomatologicznym.

– Kobiety zdecydowanie bardziej dbają o siebie niż mężczyźni. W wyżej wymienionym badaniu widać, że o zęby najczęściej troszczą się seniorzy. Wpływa na to zapewne większa ilość czasu rano i wieczorem. Wielu starszym osobom współtowarzyszą także ogólne schorzenia, takie jak np. cukrzyca. Warto tutaj zaznaczyć, że w przebiegu wielu chorób ogólnoustrojowych, zdrowa jama ustna ma kluczowe znaczenie – wyjaśnia Mintzberg-Wachowicz.

Ekspertka przypomina też, że nieregularne mycie zębów wpływa na rozwój próchnicy, chorób przyzębia i powstawanie stanów zapalnych dziąseł. Z jej obserwacji wynika, że problem jest przeważne bagatelizowany przez pacjentów, a nieleczony stan zapalny dziąseł z czasem zamienia się w zapalenie przyzębia, które niekontrolowane może doprowadzić nawet do utraty zębów. – Ponadto stany zapalne w jamie ustnej wpływają niekorzystnie na cały nasz organizm. Mogą być po części przyczyną udarów, chorób związanych z układem krwionośnym czy mieć związek z niską masą urodzeniową lub poronieniem – dodaje ekspertka z Polskiego Towarzystwa Stomatologicznego.

Ceny a częstotliwość mycia

Czy ceny artykułów do higieny jamy ustnej przekładają się na częstotliwość mycia zębów przez Polaków? – Brak wiedzy i pieniędzy to jest bardzo niebezpieczne zestawienie. Ktoś, kto nie jest czegoś świadomy, zwyczajnie nie widzi zagrożeń. Ale przecież to wcale nie oznacza, że ich nie ma. Natomiast patrząc konkretnie na ceny, to dla przykładu można wskazać, że pasty do zębów w 2023 roku w stosunku do roku poprzedniego średnio wzrosły o ok. 8-9%. Dlatego, w moim odczuciu, nie jest to czynnik, który decyduje o tym, czy myjemy jamę ustną, czy też nie robimy tego – zauważa dr n. med. Przybylski.

Ekspert z IMPLANT MEDICAL zwraca też uwagę na to, że bezpłatna stomatologia w ramach NFZ praktycznie nie funkcjonuje. I w tym aspekcie nie ma za bardzo co na nią liczyć. – Wyniki badania są dalece niesatysfakcjonujące w zakresie medycznym oraz stricte społecznym. I nie spodziewam się drastycznej poprawy sytuacji, bo nic takiego się nie dzieje, co mogłoby do tego doprowadzić. Jeżeli praktycznie nie postawimy na edukację, to nawyki pacjentów mogą się tylko pogarszać. Tutaj nic samo się nie zadzieje, a już na pewno nic, co mogłoby iść w tendencje wzrostową w kwestii mycia zębów – podsumowuje dr n. med. Piotr Przybylski.

– Szczepienia to najskuteczniejszy sposób leczenia – zapobiegania chorobom w dorobku medycyny – mówi dr n. med. Paweł Gonerko, pediatra, alergolog, konsultant wojewódzki ds. chorób płuc dzieci. – W sposób oczywisty pokazują to dane zachorowań i umieralności dzieci przed i po wprowadzeniu szczepień. W USA rocznie chorowało milion dzieci, a umierało ok. 10 000. Po wprowadzeniu szczepień liczba zachorowań spadła do ok. 20 000, a zgonów do 30. Wtedy nikt nie miał wątpliwości. Czemu teraz tak trudno docenić te efekty i wszędzie widzi się powikłania? Dziś dzieci w Polsce nie chorują na błonicę, polio, krztusiec czy odrę – szczepimy na choroby których nie widzimy, ale to nie znaczy, że ich nie ma. Pytanie czy na prawdę musimy zobaczyć ciężko chorujące, a czasem umierające dzieci, żeby ponownie uwierzyć w moc szczepień?

Nowoczesna medycyna i ogromna wiedza na temat szczepień pokazują, że są one tak samo ważnym elementem zdrowego stylu życia, jak dieta, regularny sen, ruch, czy unikanie stresu. Niestety coraz więcej osób podważa tę tezę i postanawia nie szczepić swoich dzieci. Tacy rodzice są wzywani i upominani przez sanepid. Jeśli to nie przynosi efektu, sprawa na wniosek państwowego powiatowego inspektora sanitarnego, trafia do wojewody, a ten może na rodziców nałożyć karę grzywny.

Wysokość pierwszej grzywny na terenie naszego regionu wynosi 500 zł. W przypadku dalszego nieszczepienia dzieci kwota ta jest kolejno podwyższana do nawet kilku tysięcy złotych. Nie może przekroczyć jednak 50 tys. zł na jednego rodzica. W 2021 roku w naszym województwie nałożono 103 takie kary, rok później było ich już 196. Niestety w 2023 roku ich liczba wzrosła do 407. Suma grzywien za ubiegły rok wynosi ponad 215 tys. zł.

– Wolałbym, aby nikogo nie trzeba było w ten sposób karać, ale niestety coraz więcej rodziców lekceważy obowiązkowe szczepienia swoich dzieci – mówi Adam Rudawski, wojewoda zachodniopomorski. – Jest to dla mnie niezrozumiałe, bo przecież jako rodzice chcemy dla naszych dzieci jak najlepiej, troszczymy się o ich zdrowie i życie. Unikając szczepień narażamy na niebezpieczeństwo nie tylko naszą pociechę, ale też innych ludzi. To skrajnie nieodpowiedzialne.

W dniach od 21 do 27 kwietnia obchodzimy Europejski Tydzień Szczepień. Z tej okazji w całej Polsce odbywają się akcje informacyjne i promujące szczepienia. Szereg działań zaplanowała także Państwowa Inspekcja Sanitarna województwa zachodniopomorskiego. Od dziś do piątku w godz. od 12-13 pod nr tel. 91 462 42 70 czynna jest infolinia dotycząca szczepień. W środę na stronie internetowej WSSE Szczecin wziąć udział można w tematycznym quizie, a w najbliższy piątek o godz. 11 rozpocznie się darmowy webinar ze specjalistami dla dzieci i dorosłych pt. „Pamiętaj o szczepieniach, zadbaj o ochronę siebie i swoich najbliższych”. Poruszana tematyka dotyczyć będzie m.in. odporności najmłodszych, szczepień dla podróżujących i konsekwencji braku szczepień. Szczegóły znaleźć można na stronie: https://www.gov.pl/web/wsse-szczecin

W 2023 roku łączna liczba dni absencji chorobowej z tytułu zaburzeń psychicznych i zaburzeń zachowania wyniosła 26,1 mln, jak wynika z danych ZUS. To o 9,5% więcej niż w 2022 roku, kiedy było ich 23,8 mln. Zakład podaje również, że problemy ze zdrowiem psychicznym były powodem wystawienia w 2023 roku 1,4 mln zaświadczeń lekarskich, co oznacza skok o 8,7% rdr.

– Wzrost jest z pewnością niepokojący, jeśli porównamy go z danymi z Wielkiej Brytanii, USA czy Kanady, bo w wielu przypadkach zwyżki te były nawet wyższe niż w Polsce. Istotne są oczywiście proaktywne działania zarówno pracodawców, jak i państwa w tym zakresie – mówi dr Wojciech Duranowski, ekonomista z Uniwersytetu Opolskiego. – Działania pracodawców powinny polegać na większym wsparciu psychicznym pracowników w sytuacjach kryzysowych. Jeśli chodzi o aktywność instytucjonalną, to widoczne są lata zaniedbań Polski w zakresie finansowania psychiatrii – dodaje ekspert.

Ze szczegółowych danych ZUS wynika, że jeśli chodzi o absencje związane z zaburzeniami psychicznymi oraz zaburzeniami zachowania w 2023 roku, to najwięcej dni na zwolnieniach lekarskich było spowodowanych reakcją na ciężki stres i zaburzenia adaptacyjne – 8,9 mln. W tej liczbie na mężczyzn przypadło nieco ponad 3 mln, a na kobiety – ponad 5,8 mln dni. W 2022 roku było to 7,8 mln dni – 2,6 mln dla mężczyzn oraz 5,1 mln dla kobiet.

Zdaniem ekspertów, można to połączyć z pandemią koronawirusa. – Kiedy już oswoiliśmy tę sytuację, wróciliśmy do spotkań i zaczęliśmy wychodzić, to okazało się, że oczywiście niektórzy poradzili sobie z tym lepiej, a innym trudniej było się oswoić z nowymi realiami – stwierdza dr hab. Sławomira Kamińska-Berezowska, socjolożka z Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach. – Ogólnie rzecz ujmując, problem zdrowia psychicznego wiąże z wyzwaniem samotności. Na pewno spotęgowała je pandemia, która jednocześnie uruchomiła inne sprzeczności, składające się na ten problem – zaznacza ekspertka.

Jeśli chodzi o inne przyczyny dni zwolnień lekarskich, wywołanych kwestiami zdrowia psychicznego, to w 2023 roku na epizod depresyjny przypadło ich 5,1 mln, wobec 4,7 mln rok wcześniej. Z kolei pozostałe zaburzenia lękowe odpowiadały za 4,8 mln dni, czyli więcej niż w 2022 roku, z wynikiem 4,2 mln dni. Zaburzenia depresyjne nawracające były przyczyną 2,4 mln dni zwolnień, wobec 2,2 mln – rok wcześniej.

– Zaburzenia adaptacyjne są zawsze poprzedzone kryzysem, który wywołuje u danej osoby określone objawy. Takie wyzwalające wydarzenia nie są rzadkością w cyklu życia, ale mimo to stanowią obciążenie – zwraca uwagę Michał Pajdak z platformy ePsycholodzy.pl. – Powodów wzrostu liczby dni absencji należy szukać we wzroście świadomości na temat zdrowia psychicznego, w tym depresji. Ludzie są bardziej skłonni zgłaszać swoje problemy i szukać pomocy, co może prowadzić do większej liczby diagnoz. Powodem może być również niepewność w zakresie zatrudnienia – analizuje Pajdak.

Dane ZUS pokazują także, że w 2023 roku mężczyźni mieli 1,7 mln dni absencji z tytułu epizodu depresyjnego (rok wcześniej – 1,5 mln), podczas gdy kobiety odnotowały ich 3,4 mln (3,2 mln w 2022 r.). W przypadku zaburzenia depresyjnego nawracającego było to odpowiednio 0,8 mln dni zwolnień lekarskich dla mężczyzn (w 2022 roku – 0,7 mln) oraz 1,6 mln w przypadku kobiet (1,5 mln rok wcześniej).

– Liczby mówią nam o tym, że kobiety częściej zgłaszają się po pomoc. Statystyki od lat też pokazują, że u mężczyzn na przykład mamy większą ilość prób samobójczych – informuje dr Malwina Puchalska-Kamińska, psycholożka z Uniwersytetu SWPS. – Każda płeć w inny sposób reaguje na sytuację stresową. Mówi się o tym, że kobiety częściej sięgają po pomoc, wtedy kiedy jest ona dostępna i nie boją się tego. Oczywiście nie dotyczy to wszystkich. Niemniej musimy jakoś generalizować – wyjaśnia ekspertka.

Do tego Michał Pajdak zauważa, że kobiety często doświadczają innych źródeł stresów życiowych niż mężczyźni, takich jak przemoc domowa, dyskryminacja płciowa, trudności z balansem między pracą a życiem osobistym oraz obowiązków związanych z opieką nad dziećmi i innymi członkami rodziny. Te dodatkowe obciążenia mogą zwiększać ryzyko wystąpienia depresji u kobiet. To wyzwania także dla samych pracodawców.

– Niska stopa bezrobocia na pewno sprzyja osobom zatrudnianym, a nie pracodawcom. Przedsiębiorcy muszą bardziej się troszczyć o pracowników, zabiegać o nich na rynku pracy i mogą tworzyć również lepszą atmosferę, bardziej przyjazne środowisko pracy – przekonuje ekspertka z Uniwersytetu Śląskiego. – Przekłada się to po prostu na więcej pracy dobrej jakości, która wiąże się z przestrzeganiem warunków bezpieczeństwa i higieny pracy. Nie można też zapominać oczywiście o dobrych wynagrodzeniach czy premiach – podkreśla dr hab. Kamińska-Berezowska.

Porównując ogólne dane, widać, że liczba zaświadczeń lekarskich wzrosła w 2023 roku o 8,7% rdr. Z kolei liczby dni absencji chorobowych przybyło 9,5% rdr. Oznacza to, że wydłuża się średni czas choroby na osobę i wynosi już 20 dni. Dlatego jest prawdopodobne, że zwolnienia pojawiają się w tej samej grupie chorujących.

Wszystko to sprawia, że w efekcie można spodziewać się wzrostu zachorowań na tego rodzaju przypadłości.

– Czy to wojna w Ukrainie, czy nawet wybory w Stanach Zjednoczonych – to ma mniejszy lub większy wpływ na nasze nastroje. Wiele osób czuje się niepewnie, jeżeli chodzi o przyszłość – opisuje dr Malwina Puchalska-Kamińska.

Na prawdopodobny wzrost skali zjawiska absencji pracowników, w wyniku pogorszenia zdrowia psychicznego, wskazuje także dr Wojciech Duranowski, ekonomista z Uniwersytetu Opolskiego.

– Powodów jest wiele. To dziesiątki lat zaniedbań instytucjonalnych w psychiatrii, niska świadomość pracodawców w tym zakresie, zagrożenia zewnętrzne, jak strach przed wojną, niestabilnością ekonomiczną, a nawet obawa przez zmianami klimatycznymi – wylicza ekspert.

Jego zdaniem, bardzo istotnym elementem jest również wchodzenie na rynek pracy nowego pokolenia Z. Stawia ono jako priorytet zdrowie psychiczne i często wybiera tych pracodawców, którzy zapewnią odpowiednie wsparcie w tym zakresie. – Rosnące absencje oczywiście negatywnie będą wpływały na gospodarkę Polski. Jednakże zmiany wymagają dużych inwestycji, nowego myślenia o istotności problemu i porządku instytucjonalnego w tym zakresie – podsumowuje dr Duranowski.