W 2023 roku łączna liczba dni absencji chorobowej z tytułu zaburzeń psychicznych i zaburzeń zachowania wyniosła 26,1 mln, jak wynika z danych ZUS. To o 9,5% więcej niż w 2022 roku, kiedy było ich 23,8 mln. Zakład podaje również, że problemy ze zdrowiem psychicznym były powodem wystawienia w 2023 roku 1,4 mln zaświadczeń lekarskich, co oznacza skok o 8,7% rdr.

– Wzrost jest z pewnością niepokojący, jeśli porównamy go z danymi z Wielkiej Brytanii, USA czy Kanady, bo w wielu przypadkach zwyżki te były nawet wyższe niż w Polsce. Istotne są oczywiście proaktywne działania zarówno pracodawców, jak i państwa w tym zakresie – mówi dr Wojciech Duranowski, ekonomista z Uniwersytetu Opolskiego. – Działania pracodawców powinny polegać na większym wsparciu psychicznym pracowników w sytuacjach kryzysowych. Jeśli chodzi o aktywność instytucjonalną, to widoczne są lata zaniedbań Polski w zakresie finansowania psychiatrii – dodaje ekspert.

Ze szczegółowych danych ZUS wynika, że jeśli chodzi o absencje związane z zaburzeniami psychicznymi oraz zaburzeniami zachowania w 2023 roku, to najwięcej dni na zwolnieniach lekarskich było spowodowanych reakcją na ciężki stres i zaburzenia adaptacyjne – 8,9 mln. W tej liczbie na mężczyzn przypadło nieco ponad 3 mln, a na kobiety – ponad 5,8 mln dni. W 2022 roku było to 7,8 mln dni – 2,6 mln dla mężczyzn oraz 5,1 mln dla kobiet.

Zdaniem ekspertów, można to połączyć z pandemią koronawirusa. – Kiedy już oswoiliśmy tę sytuację, wróciliśmy do spotkań i zaczęliśmy wychodzić, to okazało się, że oczywiście niektórzy poradzili sobie z tym lepiej, a innym trudniej było się oswoić z nowymi realiami – stwierdza dr hab. Sławomira Kamińska-Berezowska, socjolożka z Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach. – Ogólnie rzecz ujmując, problem zdrowia psychicznego wiąże z wyzwaniem samotności. Na pewno spotęgowała je pandemia, która jednocześnie uruchomiła inne sprzeczności, składające się na ten problem – zaznacza ekspertka.

Jeśli chodzi o inne przyczyny dni zwolnień lekarskich, wywołanych kwestiami zdrowia psychicznego, to w 2023 roku na epizod depresyjny przypadło ich 5,1 mln, wobec 4,7 mln rok wcześniej. Z kolei pozostałe zaburzenia lękowe odpowiadały za 4,8 mln dni, czyli więcej niż w 2022 roku, z wynikiem 4,2 mln dni. Zaburzenia depresyjne nawracające były przyczyną 2,4 mln dni zwolnień, wobec 2,2 mln – rok wcześniej.

– Zaburzenia adaptacyjne są zawsze poprzedzone kryzysem, który wywołuje u danej osoby określone objawy. Takie wyzwalające wydarzenia nie są rzadkością w cyklu życia, ale mimo to stanowią obciążenie – zwraca uwagę Michał Pajdak z platformy ePsycholodzy.pl. – Powodów wzrostu liczby dni absencji należy szukać we wzroście świadomości na temat zdrowia psychicznego, w tym depresji. Ludzie są bardziej skłonni zgłaszać swoje problemy i szukać pomocy, co może prowadzić do większej liczby diagnoz. Powodem może być również niepewność w zakresie zatrudnienia – analizuje Pajdak.

Dane ZUS pokazują także, że w 2023 roku mężczyźni mieli 1,7 mln dni absencji z tytułu epizodu depresyjnego (rok wcześniej – 1,5 mln), podczas gdy kobiety odnotowały ich 3,4 mln (3,2 mln w 2022 r.). W przypadku zaburzenia depresyjnego nawracającego było to odpowiednio 0,8 mln dni zwolnień lekarskich dla mężczyzn (w 2022 roku – 0,7 mln) oraz 1,6 mln w przypadku kobiet (1,5 mln rok wcześniej).

– Liczby mówią nam o tym, że kobiety częściej zgłaszają się po pomoc. Statystyki od lat też pokazują, że u mężczyzn na przykład mamy większą ilość prób samobójczych – informuje dr Malwina Puchalska-Kamińska, psycholożka z Uniwersytetu SWPS. – Każda płeć w inny sposób reaguje na sytuację stresową. Mówi się o tym, że kobiety częściej sięgają po pomoc, wtedy kiedy jest ona dostępna i nie boją się tego. Oczywiście nie dotyczy to wszystkich. Niemniej musimy jakoś generalizować – wyjaśnia ekspertka.

Do tego Michał Pajdak zauważa, że kobiety często doświadczają innych źródeł stresów życiowych niż mężczyźni, takich jak przemoc domowa, dyskryminacja płciowa, trudności z balansem między pracą a życiem osobistym oraz obowiązków związanych z opieką nad dziećmi i innymi członkami rodziny. Te dodatkowe obciążenia mogą zwiększać ryzyko wystąpienia depresji u kobiet. To wyzwania także dla samych pracodawców.

– Niska stopa bezrobocia na pewno sprzyja osobom zatrudnianym, a nie pracodawcom. Przedsiębiorcy muszą bardziej się troszczyć o pracowników, zabiegać o nich na rynku pracy i mogą tworzyć również lepszą atmosferę, bardziej przyjazne środowisko pracy – przekonuje ekspertka z Uniwersytetu Śląskiego. – Przekłada się to po prostu na więcej pracy dobrej jakości, która wiąże się z przestrzeganiem warunków bezpieczeństwa i higieny pracy. Nie można też zapominać oczywiście o dobrych wynagrodzeniach czy premiach – podkreśla dr hab. Kamińska-Berezowska.

Porównując ogólne dane, widać, że liczba zaświadczeń lekarskich wzrosła w 2023 roku o 8,7% rdr. Z kolei liczby dni absencji chorobowych przybyło 9,5% rdr. Oznacza to, że wydłuża się średni czas choroby na osobę i wynosi już 20 dni. Dlatego jest prawdopodobne, że zwolnienia pojawiają się w tej samej grupie chorujących.

Wszystko to sprawia, że w efekcie można spodziewać się wzrostu zachorowań na tego rodzaju przypadłości.

– Czy to wojna w Ukrainie, czy nawet wybory w Stanach Zjednoczonych – to ma mniejszy lub większy wpływ na nasze nastroje. Wiele osób czuje się niepewnie, jeżeli chodzi o przyszłość – opisuje dr Malwina Puchalska-Kamińska.

Na prawdopodobny wzrost skali zjawiska absencji pracowników, w wyniku pogorszenia zdrowia psychicznego, wskazuje także dr Wojciech Duranowski, ekonomista z Uniwersytetu Opolskiego.

– Powodów jest wiele. To dziesiątki lat zaniedbań instytucjonalnych w psychiatrii, niska świadomość pracodawców w tym zakresie, zagrożenia zewnętrzne, jak strach przed wojną, niestabilnością ekonomiczną, a nawet obawa przez zmianami klimatycznymi – wylicza ekspert.

Jego zdaniem, bardzo istotnym elementem jest również wchodzenie na rynek pracy nowego pokolenia Z. Stawia ono jako priorytet zdrowie psychiczne i często wybiera tych pracodawców, którzy zapewnią odpowiednie wsparcie w tym zakresie. – Rosnące absencje oczywiście negatywnie będą wpływały na gospodarkę Polski. Jednakże zmiany wymagają dużych inwestycji, nowego myślenia o istotności problemu i porządku instytucjonalnego w tym zakresie – podsumowuje dr Duranowski.

Motyw przewodni na Światowy Dzień Walki z Rakiem w 2024 roku to:  „Łączymy nasze głosy i podejmujemy działania” (ang. Uniting our voices and taking action). Chodzi tu więc o działanie razem – na szczeblu indywidualnym, jak i kolektywnym. Edukacja w temacie oraz działanie, będą tu zatem kluczem. 

Ile osób w Polsce choruje na nowotwór?

W naszym kraju ponad milion Polaków żyje z rakiem. Na 100 000 osób przypada 440 diagnoz choroby nowotworowej a sam rak, jest przyczyną 25% zgonów. Liczby te szokują — dlatego jest o co walczyć! Spośród ponad 200 typów nowotworów, kilka zbiera największe żniwa. U mężczyzn najczęstszym nowotworem jest rak płuc, a u kobiet nowotwór piersi.

Jakkolwiek groźnie diagnoza choroby nowotworowej brzmi – nie każdy nowotwór jest złośliwy i nie każdy jest śmiertelny! Dlatego tak ważne jest wczesne wykrycie i leczenie choroby. W Polsce, większą zachorowalność na nowotwory zanotowuje się u kobiet, jednak wskaźnik umieralności na raka jest wyższy u mężczyzn. Dlaczego? 

Jak tłumaczy dr Kacper Nihalani: “Kobiety częściej chodzą do lekarza – na przykład ginekologa. Mężczyźni rzadziej udają się na badania, czego przyczyna to głównie stereotypy. Efektem tego są nowotwory diagnozowane dopiero w zaawansowanym stadium, co przekłada się na większą śmiertelność w statystykach.”

Rozmawiajmy o profilaktyce

Według Światowej Organizacji Zdrowia (WHO) zapobiec można nawet 50% nowotworów. Brzmi to bardzo obiecująco. Wyobraźmy sobie taki scenariusz: w 2020 roku z powodu raka zmarło ok. 85 000 osób. Jeśli każda z nich stosowałaby odpowiednie działania profilaktyczne przeciw nowotworom, zgonów byłoby o 50% mniej – 42 500. To około 75% Stadionu Narodowego. Tysiące rodziców, mężów, żon, dziadków, babć i przyjaciół, którzy mogliby dalej z nami być.

Jak zmniejszyć swoje szanse na zachorowalność? 

• Badania profilaktyczne

To jeden z najważniejszych elementów profilaktyki nowotworów. Dzięki wczesnemu wykryciu zmian możliwe jest skuteczne i szybkie leczenie wielu rodzajów raka. 

Mężczyznom powyżej 50. roku życia zalecane jest regularnie (raz na rok) badanie na poziom PSA (Prostate-Specific Antigen) we krwi, które pomaga we wczesnym wykrywaniu raka prostaty. Kolejne badanie to kolonoskopia – badanie jelita, którą zaleca się wykonywać przynajmniej raz na dekadę. Poza tym raz na 2–3 lata należy udać się na badanie jąder do specjalisty. Zaleca się też, aby kontrolować wszelkie zmiany na skórze i regularnie sprawdzać stan pieprzyków czy guzków. 

U kobiet, USG piersi jest podstawowym badaniem w wykrywaniu wczesnych stadiów raka piersi. Zaleca się, aby panie w wieku 50-69 lat przeprowadzały to badanie co dwa lata. Kobiety zagrożone (np. z rodzinną historią raka piersi) powinny rozpocząć monitorowanie wcześniej i wykonywać je częściej .

Kolejne badania to cytologia, czyli badanie komórek szyjki macicy oraz kolonoskopia, pozwalająca na wczesne wykrycie raka jelita grubego. Kobiety powyżej 50. roku życia powinny poddawać się temu badaniu co 10 lat . 

Jeśli jesteś w grupie ryzyka – na przykład ktoś z Twojej rodziny cierpiał na dany nowotwór – badania należy wykonywać częściej

• Zdrowa dieta  

zbilansowana i odżywcza dieta to podstawa prawidłowego funkcjonowania organizmu. Zapewnianie organizmowi antyoksydantów i oczyszczanie nagromadzonych toksyn czy metali ciężkich daje układowi odpornościowemu szansę na walkę ze zmianami chorobowymi. Kluczowym tu jest spożywanie dużej ilości owoców i warzyw – przynajmniej pięć porcji dziennie a także produktów pełnoziarnistych, chudego białka i kwasów omega-3, ( np. z awokado, orzechów czy oliwy z oliwek). 

• Niepalenie papierosów

Palenie papierosów to najczęstsza przyczyna raka płuc. Dostarcza ono do organizmu około 7000 związków chemicznych, z czego przynajmniej 70 powoduje raka.

• Ograniczenie spożycia alkoholu

Nadmierne picie alkoholu zwiększa ryzyko wielu rodzajów nowotworów, w tym raka piersi, jamy ustnej, gardła, przełyku i wątroby. 150 ml 40% alkoholu (wódka) lub 450 ml 12% alkoholu (wino) dziennie zwiększa ryzyko raka jamy ustnej, gardła, krtani i przełyku o 2-3 razy.

• Regularna aktywność fizyczna

Niektóre prace naukowe sugerują, że osoby aktywne fizycznie mają 40% mniejsze ryzyko zachorowania na raka piersi, 30% mniejsze prawdopodobieństwo w przypadku raka jelita grubego i 33% prostaty. 

• Ochrona przed promieniowaniem UV

Ochrona przed promieniowaniem UV jest ważna dla profilaktyki nowotworu skóry, w tym groźnego czerniaka. Nie chodzi tu tylko o nakładanie kremów z fitrem ale o unikanie długotrwałej ekspozycji na słońce. 

Diagnoza – o co pytać lekarza? 

Diagnoza nowotworu to zazwyczaj szok, niedowierzanie i przerażenie. Dlatego wiele osób nie będzie miało pojęcia, o co w takiej sytuacji zapytać lekarza. 

Pytania bezpośrednio po diagnozie: 

• Jaki jest typ i stadium mojego raka?
• Czy są potrzebne dodatkowe testy lub badania diagnostyczne?
• Gdzie najlepiej poddać się leczeniu?
• Jakie są rokowania? Czy pełne wyzdrowienie jest prawdopodobne?
• Czy potrzebuję drugiej opinii medycznej?
• Jak mogę się przygotować na fizyczne i emocjonalne wyzwania, które są związane z leczeniem raka?
• Kiedy powinniśmy rozpocząć leczenie i ile będzie trwało? 

Po uzyskaniu tych informacji łatwiej jest przejść do etapu planowania leczenia. 

Jak wspierać bliskich, którzy walczą z rakiem? 

Wsparcie bliskiej osoby w walce z rakiem to zadanie wymagające cierpliwości, empatii i siły. Dobre towarzystwo, otwarta rozmowa i obecność są nieocenione. Słuchaj z uważnością, dając choremu przestrzeń do wyrażenia uczuć bez obaw przed oceną. Pomoc w codziennych obowiązkach, takich jak gotowanie czy sprzątanie, na pewno odciąży chorego. Ważne jest również zdobycie wiedzy na temat choroby, leczenia i skutków ubocznych.

Organizacja wizyt lekarskich i emocjonalne wsparcie podczas tych spotkań są kluczowe. Dbaj o swoje zdrowie, ponieważ pomoc innym zaczyna się od troski o siebie. Ważne jest znalezienie czasu na relaks, zdrowe jedzenie i sen. Małe gesty, takie jak zabawy czy wspólne oglądanie filmów, mogą znacząco poprawić nastrój bliskiej osoby. To ważne, aby mimo trudności utrzymywać pozytywny nastrój i zachęcać do dalszej walki.

Według danych IMGW, średnia temperatura powietrza w styczniu 2023 r. wyniosła w Polsce 2,9°C i była aż o 4,0 stopnia wyższa od średniej wieloletniej dla tego miesiąca (idąc za: https://imgw.pl/wydarzenia/charakterystyka-wybranych-elementow-klimatu-w-polsce-w-styczniu-2023-roku). Mimo to, porównując 2022 r. z 2023 r., liczba osób, którym udzielono świadczenia związane z odmrożeniami nie uległa znacznemu zmniejszeniu. Tendencja w naszym regionie utrzymuje się na podobnym poziomie, czyli oscyluje w granicach około 80 przypadków rocznie. Natomiast liczba udzielonych świadczeń zdrowotnych w ramach NFZ to 346 w 2022 r. i 240 w 2023 r.

W najnowszym Poradniku Pacjenta Narodowy Fundusz Zdrowia pragnie przybliżyć temat odmrożeń.

Co to jest i co sprzyja odmrożeniom części ciała?

Pierwszą przyczyną są temperatury powietrza poniżej 0°C, inne to wiatr i wilgoć – które sprzyjają oziębieniu tkanek, nawet przy temperaturach w plusie. Do odmrożenia szybciej dochodzi też, gdy dokucza nam głód; jesteśmy: na dużej wysokości, osłabieni, zmęczeni, odwodnieni bądź cukrzykami. Dzieci i osoby starsze, ze względu na szybką utratę ciepła ciała, są bardziej podatne na odmrożenia.

Odrębny punkt to alkohol. Spożywanie go w niskich temperaturach zwiększa ryzyko odmrożeń. Po wypiciu, rozszerza naczynia krwionośne i powoduje złudne poczucie ciepła. W rzeczywistości doprowadza do utraty ciepła prze skórę.

Odmrożenia dotykają najczęściej: palców rąk i stóp, policzków, brody, nora oraz uszu.

Jak zaznacza w Poradniku Pacjenta dr n. med. Agnieszka Kardynał, dermatolog – Przy długim czasie ekspozycji na działanie zimna skutki niedokrwienia i niedotlenienia tkanek mogą być nieodwracalne – w skrajnych przypadkach dochodzi nawet do martwicy i amputacji fragmentów obumarłych tkanek.

Jak chronić się przed odmrożeniem w zimę?

• Ubieraj się ciepło, nie zapominając o rękawiczkach, czapce i szaliku
• Ruszaj się; aktywność ruchowa pobudza krążenie krwi, dzięki czemu robi nam się cieplej
• Unikaj wilgoci; wybieraj ubrania i obuwie, które chronią Cię przed wilgocią
• Chroń się przed chłodnym wiatrem; zakrywaj twarz, uszy lub schroń się, gdzie nie ma wiatru
• „Mierz siły na zamiary”; gdy odczuwasz zimno, schroń się i stopniowo ogrzej

Co zrobić, gdy dojdzie do odmrożenia?

Wyziębione miejsce należy ogrzewać stopniowo. Nie wkładać rąk do gorącej wody, bo może dojść do szoku termicznego. Najlepiej dłoń zanurzyć w letniej wodzie, powoli zwiększając temperaturę wody do ok. 40°C.

W przypadku gdy nie ma poprawy przy stopniowym ogrzewaniu, a skóra jest wciąż blada bądź fioletowa i tracimy czucie, należy jak najszybciej zgłosić się do lekarza.

W sytuacji nagłego zagrożenia zdrowotnego dostępne są zespoły ratownictwa medycznego dzwoniąc:

• z telefonu stacjonarnego pod numer 999
• z telefonu komórkowego pod numery 999 lub 112

Całodobowo działają izby przyjęć (IP) i szpitalne oddziały ratunkowe (SOR). W sytuacji zagrażającej życiu pomoc w niezbędnym zakresie może być udzielona także przez podmiot, który nie ma umowy z NFZ.

Wykaz izb przyjęć i szpitalnych oddziałów ratunkowych można znaleźć na naszej stronie internetowej.

Więcej informacji o odmrożeniach w Poradniku Pacjenta Narodowego Funduszu Zdrowia.