Dar Jakuba Lewińskiego dla muzeum narodowego w Szczecinie

Ekspozycja dostępna będzie dla zwiedzających jedynie do niedzieli, 23 lutego 2020 roku. 

Muzeum Narodowe w Szczecinie posiada największą liczbę dzieł rzeźbiarza w zbiorach publicznych. Syn artysty, szczeciński rzeźbiarz i architekt wnętrz Jakub Lewiński, zdecydował się przekazać naszej instytucji dalsze prace z zasobów rodzinnych. Część z nich została zaprezentowana na ekspozycji, pozostałe zostaną pokazane po raz pierwszy podczas konferencji prasowej. Obok dzieł ojca, Lewiński podarował także kilka prac innych artystów związanych ze Szczecinem. 
Dzięki donacji kolekcja Muzeum Narodowego w Szczecinie wzbogaci się przede wszystkim 
o modele pomników i rzeźb funkcjonujących w przestrzeni publicznej. Jednocześnie zaprezentujemy najnowszy zakup Towarzystwa Przyjaciół Muzeum Narodowego w Szczecinie – jedną z najwcześniejszych zachowanych rzeźb Sławomira Lewińskiego. 

DAR JAKUBA LEWIŃSKIEGO DLA MUZEUM NARODOWEGO W SZCZECINIE:

1. Sławomir Lewiński, Głowa Adama Mickiewicza (model rzeźby dla drobnicowca „Adam Mickiewicz”), 1976, gips pat.
2. Sławomir Lewiński, Głowa robotnika (model fragmentu pomnika Działaczy Ruchu Robotniczego dla Cmentarza Centralnego w Szczecinie), 1978, glina, gips pat.
3. Sławomir Lewiński, Głowa żołnierza, 1985 (model fragmentu pomnika Przełamania Wału Pomorskiego), gips pat.
4. Sławomir Lewiński, Prozerpina (projekt fontanny dla Szczecina), 1972/73, gips
5. Sławomir Lewiński, Pyrzyczanki (projekt rzeźby dla Pyrzyc), 1977/78, gips
6. Sławomir Lewiński, Światowid I, 1972, gips
7. Sławomir Lewiński, Światowid II, 1973, żeliwo
8. Sławomir Lewiński, Wioślarz (projekt fontanny dla Szczecina), 1972/73, gips
9. Sławomir Lewiński, Wyszak (projekt rzeźby dla Szczecina), 1974, gips
10. Sławomir Lewiński, Jan z Kolna (projekt rzeźby dla Szczecina), 1974, gips
11. Sławomir Lewiński, Piast Kołodziej, ok. 1960, gips, stiuk
12. Sławomir Lewiński, Głowa Prozerpiny (projekt fontanny dla Szczecina), 1972/73, gips 
    
    
13. Tadeusz Eysymont, Kompozycja 2, n.dat., techn. miesz.
14. Helena Stojanowska, Pejzaż pomorski, n.dat., olej, płótno
15. Mieczysław Welter, Król Maciuś I (projekt pomnika dla Szczecina), 1961, gips pat.
16. Mieczysław Welter, Piast i Rzepicha (projekt pomnika), n.dat., gips
17. Andrzej Żywicki, Akty kobiece, n.dat., olej, płótno
18. Andrzej Żywicki, Mefistofeles, n.dat., olej, tektura

ZAKUP TOWARZYSTWA PRZYJACIÓŁ MUZEUM NARODOWEGO W SZCZECINIE:

1. Sławomir Lewiński, Popiersie Fryderyka Chopina, 1949, gips

NIESAMOWITA SŁOWIAŃSZCZYZNA. SŁAWOMIR LEWIŃSKI 1919–1999. W SETNĄ ROCZNICĘ URODZIN I DWUDZIESTĄ ROCZNICĘ ŚMIERCI ARTYSTY

18 kwietnia – 23 lutego 2020

Muzeum Narodowe w Szczecinie, ul. Wały Chrobrego 3 

Kurator: dr Szymon Piotr Kubiak

__________________________________________

Sławomir Lewiński jak mało który plastyk kształtował ikonosferę powojennego Szczecina. Budując zręby instytucjonalne polskiego środowiska kulturalnego, w swojej sztuce wyrażał ducha początku nowej ery.

Powszechnie wierzono, że konstrukcja ta opiera się na mocnych fundamentach, które tkwią 
w historycznej czy nawet przedhistorycznej przeszłości regionu – czasach pogańskich 
i piastowskich. Stąd ekspozycja Niesamowita słowiańszczyzna, zapożyczająca tytuł od książki Marii Janion, wydobywa z bogatej spuścizny Lewińskiego kluczowy wątek fascynacji rodzimą „starożytnością”. Jej przywołanie i przetworzenie stało się − z jednej strony − narzędziem propagandy politycznej widocznej w haśle „byliśmy, jesteśmy, będziemy”. Z drugiej strony, tropem twórców międzynarodowej awangardy, to co proste – archaiczne lub prymitywne – pozwalało wpisać misję polonizacji Szczecina w projekt modernizacyjny. Lewiński – malarz, rysownik, a przede wszystkim rzeźbiarz – jawi się tu nie tylko jako autor wystroju plastycznego dziedzińca Zamku Książąt Pomorskich i Bulwaru Piastowskiego, a przede wszystkim twórca szczecińskiego pomnika Adama Mickiewicza, romantyka odkrywającego źródła słowiańskiej tożsamości. Dla œuvre artysty istotne wydaje się również zainteresowanie Słowiańszczyzną geograficznie bardziej odległą, lecz inspirującą bezpośrednim kontaktem 
z dziedzictwem antyku i kolebką renesansu oraz wybitnymi dokonaniami jugosłowiańskich 
czy włoskich klasyków nowoczesności. 

SŁAWOMIR LEWIŃSKI

Sławomir Lewiński urodził się 23 kwietnia 1919 roku w Kijowie. Jego ojciec Stanisław Lewiński był kolejarzem i późniejszym działaczem PPS-u. Matka Jadwiga z Dąbrowskich pochodziła z rodziny zarządcy majątku Potockich w Sobolówce na Podolu. Uczyła się w kijowskiej Szkole Rysunkowej Nikołaja Muraszki, lecz znaczną część twórczości poświęciła pisarstwu. Po tragicznych wydarzeniach rewolucji 1917 roku i zakończeniu I wojny światowej rodzice zdecydowali się przenieść do polskiego Radomia. 

Tam Sławomir ukończył w 1938 roku Gimnazjum im. Tytusa Chałubińskiego, a dwa lata później poślubił Danutę ze Świeckich. W 1939 roku ochotniczo uczestniczył w obronie Warszawy. W czasie okupacji zdecydował się podjąć studia w tamtejszej Akademii Sztuk Pięknych, oficjalnie zlikwidowanej przez Niemców, lecz kontynuującej swą misję w ramach tajnego nauczania. W latach 1940–1944 uczęszczał do pracowni awangardowego malarza 
i scenografa Jana Golusa, rzeźbiarza animalisty Stanisława Komaszewskiego, świeżego absolwenta Miejskiej Szkoły Sztuk Zdobniczych i Malarstwa Jerzego Jarnuszkiewicza oraz znanej autorki pomników Zofii Trzcińskiej-Kamińskiej. Równolegle studiował na tajnym Wydziale Architektury Miejskiej Szkoły Budowlanej u Lecha Niemojewskiego i Bohdana Lacherta. Wtedy też zetknął się z Janem Dymiczem (Ivanem Dimiciem), czynnym do niedawna w Pińsku serbskim malarzem, który przed wybuchem wojny przeniósł się do stolicy. 
Po powstaniu warszawskim, w którym Lewiński wziął udział, młode małżeństwo zostało wywiezione do hitlerowskiego obozu pracy w Six (Seddiner See) pod Poczdamem. Po jego wyzwoleniu przedostało się przez Legnicę do Bydgoszczy, gdzie osiedlili się także starzy Lewińscy. 

W 1946 roku Danuta i Sławomir Lewińscy postanowili zamieszkać w Szczecinie. Od samego początku, obejmując pracownię przy ul. św. Wojciecha 1, Sławomir brał aktywny udział 
w konsolidacji miejscowego środowiska, współorganizował lokalny oddział Związku Polskich Artystów Plastyków, a od drugiej wystawy prac jego członków w grudniu 1946 roku cyklicznie prezentował swoje dzieła szerokiej publiczności. Zrazu były to pejzaże
i patriotycznie nacechowane, pociągające starożytnym tematem sceny (Krypta z prochami 

Piastów na Zamku Szczecińskim, 1946) utrzymane w tradycji malarstwa kolorystycznego. 
W 1948 roku Lewiński otrzymał pierwsze rzeźbiarskie zlecenie dekoracyjne: kompozycję Rybaczki dla poniemieckiego gmachu szkolnego przy ulicy Mariana Buczka (dziś Marszałka Józefa Piłsudskiego), odbudowywanego na potrzeby Ubezpieczalni Społecznej. Autorami pozostałych prac byli twórcy kilkakrotnie współpracujący w tym czasie z Lewińskim przy zamówieniach publicznych: Henryk Karniej, Tadeusz Kluska, Emanuel Messer, Kazimierz Podsadecki i Marian Tomaszewski. Na przełomie maja i czerwca 1949 roku na wystawie Człowiek i praca w Muzeum Pomorza Zachodniego Lewiński zaprezentował niewielkie mozaiki Rybacy, Ładowanie koni i Miniowanie dźwigów na Odrze oraz pełnoplastyczne cementowe popiersie hutnika Władysława Janickiego (obecnie w ogrodzie Akademii Morskiej w Szczecinie). We wszystkich ujawniła się tendencja do upraszczania i monumentalizacji formy, budząca rozbieżne refleksje krytyki stalinowskiej. Gdy miesiąc później Lewiński zajął drugie miejsce w ogólnopolskim konkursie na miejscowy Pomnik Wdzięczności dla Armii Radzieckiej, prostotę proponowanej ośmiometrowej statui żołnierza, bliskiej stylistyce Ernsta Barlacha, wziął w obronę na łamach lokalnej prasy Messer. Odróżniał on język Lewińskiego od zabiegów spotykanych „w sztuce mieszczańskiej u tzw. popularnie modernistów”, choć ci (Xawery Dunikowski, Alberto Giacometti, Jean-Robert Ipoustéguy, Marino Marini) 
w rzeczywistości stawali się dla wyposażonego w ogromną erudycję wizualną artysty ważnym punktem odniesienia. 

Kameralne prace przestrzenne, a także obrazy Lewińskiego, dopuszczane były jednak do prezentacji na wszystkich Ogólnopolskich Wystawach Plastyki doby socrealizmu (1950–1954), a pierwsza gipsowa wersja głowy Komunarda (1952, kolejna 1958 w kolekcji MNS) znalazła się na stałej wystawie sztuki współczesnej szczecińskiego muzeum przy ulicy Janisławy 27 (obecnie Staromłyńska). W tym samym roku artysta wykonał sgraffitowe dekoracje dla Miasteczka Dziecięcego w Podgrodziu (Nowe Warpno). Tematyka rewolucyjna objawiła się w rzeźbie Głowa Marata (1954), inspirowanej obrazem Jacques-Louis Davida, oraz Przeciw wojnie (1954), do której pozował koreański uczeń szczecińskiego Technikum Nawigacyjno-Morskiego. W czasie odwilży zaczęły powstawać pierwsze wolnostojące rzeźby w przestrzeni miasta: popiersie Juliusza Słowackiego (1955) i statua Madonny z Dzieciątkiem w Stargardzie (1958), pomnik Mieszka I w Mieszkowicach (1957), marynarzy radzieckich 
w Międzyzdrojach (1957) i Adama Mickiewicza w Szczecinie (1960) oraz łączące abstrakcyjne 
bryły z figuratywnym posągiem Matki Polki założenie cmentarza żołnierzy 1. Armii Wojska Polskiego w Siekierkach nad Odrą (1960–1961). W figurze Mickiewicza zapożyczono blokowatość przełomowego paryskiego pomnika Honorégo Balzaca (Auguste Rodin, 
1892–1897), przejętą już przez Dunikowskiego i widoczną w – powstającym równolegle ze 
szczecińskim – pomniku polskiego wieszcza Bazylego Wojtowicza w Poznaniu. W 1960 roku Lewiński we współpracy z Messerem ozdobił mozaiką fasadę szczecińskiego kina „Kosmos”; przy wykonywaniu mozaik pomagał wówczas także matce. 

Od początku dekady zyskała na sile fascynacja archeologią, zauważalna już kilka lat wcześniej w płaskorzeźbionej „sumeryjskiej” dekoracji kiosku RSW „Prasa” przy alei Piastów 6 
w Szczecinie (przebudowany). Tym razem trwale zagościły w repertuarze Lewińskiego motywy pomorskiej starożytności, widoczne w totemicznych głowach Piastów, Słowianek 
i Światowidów (m.in. w kolekcji MNS). Te zaoblone granitowe i piaskowcowe kamienie 
z sumarycznie wydobytymi cechami fizjonomii ozdobiły także dziedzińcowe elewacje Zamku Książąt Pomorskich w Szczecinie oraz złożyły się na Morską Kronikę Szczecina przy Bulwarze Piastowskim (1968). Obok prac w twardym materiale o wygładzonej powierzchni Lewiński tworzył niewielkie statuetki modelowane w glinie i szamocie. Nowy materiał pozwalał uzyskać odmienne opracowanie faktur, smukłość proporcji, ażury i abstrakcyjny ornament (Zmierzch królów, grupa rzeźbiarska, 1962, kolekcja MNS). Mniejsze gabarytowo prace powstawały od 1958 roku w zaadaptowanej na pracownię pozostałości gotyckiego kościoła Mariackiego, często z udziałem syna Jakuba (ur. 1947), przyszłego rzeźbiarza i architekta wnętrz. Największe pomniki ciosano w poprzednim warsztacie artysty, zajmującym nieodbudowaną, prowizorycznie zadaszoną część Pałacu pod Głowami, którego elewacje ozdobił z czasem detal wykonany przez ojca (portrety szczecińskich ludzi kultury), a którego wnętrza na potrzeby Galerii Sztuki Współczesnej (oddziału MNS) zaprojektował jego potomek. W latach siedemdziesiątych dorobek pracowni Lewińskich wzbogaciły kolejne monumenty, fontanny i tzw. witacze (m.in. dla Chojny, Gryfina, Międzyzdrojów, Myśliborza, Stargardu, Szczecina i Trzebiatowa oraz na granicy państwa w Kołbaskowie), a także drobne formy brązownictwa. Te ostatnie zdominowały ostatni okres twórczości Sławomira. Artysta wziął udział w licznych wystawach krajowych i zagranicznych, m.in. w: Arhus, Arezzo, Barcelonie, Oslo, Rawennie, Rostocku, Ystad. 

Zmarł w Szczecinie 14 września 1999 roku. 

oprac. Dr Szymon Piotr Kubiak